Ayıplı Mal Davası: Satış Sözleşmesinde Malın Ayıplı Olması Hâlinde Alıcının Hukuki Koruması

1. Giriş

Satış sözleşmelerinde, satıcının temel yükümlülüklerinden biri ayıpsız, sözleşmeye uygun mal teslimidir. Teslim edilen malın sözleşmede belirtilen niteliklere sahip olmaması, kullanıma elverişsiz olması veya beklentileri karşılamaması hâlinde alıcı, kanunen tanınmış çeşitli haklara sahiptir.

Türk hukukunda bu husus hem genel hükümlerde (Türk Borçlar Kanunu) hem de özel hükümlerde (Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun) düzenlenmiştir. Özellikle ayıplı mal nedeniyle açılan davalar, hem tüketici işlemleri hem de ticari satışlar bakımından uygulamada sıkça karşılaşılan uyuşmazlıklardır.

2. Hukuki Dayanaklar

2.1. Türk Borçlar Kanunu (TBK)

• Madde 219: Ayıplı mal tanımı

• Madde 223: Alıcının seçimlik hakları

• Madde 227: Sorumluluğun sınırlandırılması

• Madde 231: Zamanaşımı süresi

2.2. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK)

• Madde 8: Ayıplı mal tanımı

• Madde 11: Tüketicinin seçimlik hakları

• Madde 12: Satıcının ispat yükümlülüğü

• Madde 13: Zamanaşımı ve ayıpların ihbarı

  
  

3. Ayıplı Malın Tanımı ve Koşulları

3.1. Ayıplı Mal Nedir?

TBK m. 219 ve TKHK m. 8’e göre bir mal, aşağıdaki durumlarda ayıplı sayılır:

• Teslim anında sözleşmede kararlaştırılan özelliklere sahip değilse

• Normal kullanım için uygun değilse

• Ambalaj, etiket, tanıtma ve kullanım kılavuzunda belirtilen özellikleri taşımıyorsa

• Tüketicinin makul olarak beklediği faydayı sağlamıyorsa

Ayıp, açık (gözle görülür) veya gizli (teslim anında fark edilemeyen) olabilir.

4. Alıcının Seçimlik Hakları

TBK m. 227 ve TKHK m. 11 uyarınca, alıcı (veya tüketici) aşağıdaki dört seçimlik haktan birini kullanabilir:

1. Satılanı geri verip sözleşmeden dönme

2. Satılanı alıkoyup ayıp oranında bedelden indirim isteme

3. Aşırı masraf gerektirmediği sürece ücretsiz onarım isteme

4. Ayıpsız benzeri ile değiştirilmesini isteme

TKHK m. 11/3 uyarınca, satıcı tüketicinin seçtiği bu talebi derhal yerine getirmekle yükümlüdür.

5. Satıcının Sorumluluğu ve İspat Yükü

5.1. Satıcının Kusur Sorumluluğu Yoktur

Satıcı, kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın ayıptan sorumludur (TBK m. 219). Bu durum objektif sorumluluk ilkesine dayanır.

5.2. Ters İspat Yükü

TKHK m. 12’ye göre, ayıp teslim tarihinden itibaren 6 ay içinde ortaya çıkarsa, bunun imalat hatası olduğunun ispat yükü satıcıya aittir. Bu süre içinde malın ayıplı olduğu karine olarak kabul edilir.

6. İhbar ve Zamanaşımı Süreleri

6.1. Türk Borçlar Kanunu (TBK m. 223 – 231)

• Açık ayıp: Teslimden itibaren hemen ihbar edilmelidir

• Gizli ayıp: Öğrenilmesinden itibaren en geç 2 yıl içinde dava açılmalıdır

• Taşınmazlarda bu süre 5 yıldır

6.2. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK m. 13)

• Tüketici ayıplı maldan dolayı teslim tarihinden itibaren 2 yıl içinde haklarını kullanmalıdır

• Konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallarda bu süre 5 yıldır

• Ayıp, ağır kusur veya hileyle gizlenmişse zamanaşımı işlemez

  
  

7. Dava Türü ve Yetkili Mahkeme

Dava Türü	Açıklama
Ayıplı mal nedeniyle tazminat davası	TBK’ya veya TKHK’ya dayanır, maddi ve manevi tazminat içerir
Bedel iadesi davası	Sözleşmeden dönme hakkı kapsamında
Ayıpsız mal ile değişim davası	Seçimlik haklardan biridir

• Yetkili mahkeme: Davalının yerleşim yeri veya malın teslim edildiği yer

• Görevli mahkeme:

  • Tüketici ise: Tüketici Mahkemesi (TKHK m. 73)

  • Ticari alım-satım ise: Asliye Hukuk Mahkemesi

    
    

8. Uygulamada Sorunlar ve Çözüm Önerileri

8.1. İspat Güçlüğü

Ayıbın teslim anında mevcut olduğunu ispatlamak uygulamada güçlük yaratır. Bu nedenle satın alma sonrası malın fotoğrafı, tanık beyanı, teknik servis raporu gibi belgeler önemlidir.

8.2. Satıcının Seçimlik Hakları Engellemesi

Uygulamada bazı satıcılar, sadece "onarım" yolunu önererek tüketicinin diğer seçimlik haklarını sınırlandırmaktadır. Ancak TKHK m. 11, tüketiciye dilediği hakkı seçme özgürlüğü tanır.

8.3. Hileyle Gizlenen Ayıplar

Satıcının maldaki ayıbı bildiği ve buna rağmen gizlediği durumlarda, zamanaşımı süresi işlemez. Bu durumda alıcı her zaman dava açabilir.

9. Sonuç

Ayıplı mal nedeniyle açılan davalar, hem tüketici hukukunun hem de borçlar hukukunun alıcıyı koruyan temel mekanizmaları arasında yer alır. Alıcının ekonomik çıkarlarını ve güvenliğini doğrudan etkileyen bu tür uyuşmazlıklarda, kanun koyucu geniş koruma sağlamıştır.

Ancak bu haklardan etkin şekilde yararlanabilmek için:

• Ayıp tespit edildiği anda belgelenmeli,

• Seçimlik haklardan biri açıkça seçilmeli,

• Zamanaşımı süreleri geçirilmemelidir.

Bu çerçevede hem satıcının özen yükümlülüğü hem de tüketicinin dikkat ve ihbar yükümlülüğü birlikte değerlendirilmelidir.